Introduction des cours Dossiers documentaires Bibliographies
[1251], 9 mars. Lettre du comte de Savoie
Notice   •   Fac-similé interactif   •   Texte et traduction•  Commentaire diplomatique
Dossier 76

Le texte est écrit dans un latin de bonne qualité. Quelques graphies semblent moins fautives qu’influencées par la prononciation, “innorant” pour “ignorant” (l. 4), “tramittere” pour “transmittere” (l. 7) ; le nominatif “illustris (vir)” (l. 6), pour “illuster” est par contre malheureux.

Très significativement, on retrouve au plan stylistique l’apparente “confusion des genres” qui caractérise la forme du document. Le lexique et les tournures mélangent en effet les aspects fleuris de la rédaction épistolaire et la précision de la technicité juridique :

Reverendo in Christo patri ac domino, Dei providencia episcopo Tholosano, atque viris nobilibus, amicis suis karissimis, domino Reymundo Gaucelmi, domino Lunelli, ac domino Sicardo Alamandi, Amedeus, comes Sabaudie et in Italia marchio, salutem et paratam ad eorum beneplacita et mandata voluntatem. Cum nos, sicut vestra benignitas atque benignitas, ut credimus, non innorant, per religiosum virum, dilectum nostrum priorem de Alta Comba, et per scriptorem nostrum vobis in anno nuper preterito direxerimus scripta nostra, ut nobis per eosdem nuntios tria milia VIIC L libras, quas nobis debebat illustris vir dominus comes Tholosanus bone memorie et quas nobis, tactis Ewangeliis, pro dote neptis sue et sororis sue, uxoris nostre, promiserat bona fide efficaciter soluturas, tramittere curaretis, cum vos pro dicto comite Tholosano nobis exstiteritis fidejussores et principales per sacramentum a vobis corporaliter prestitum, et sitis etiam executores ipsius comitis testamenti, verum nobis per dictos nuntios nostros nobis litteratorie intimastis quod vos vestrum bonum ac certum nuntium cum responsione plenaria et decente infra festum beati Michaelis nuper preteritum ad nostram presenciam mitteretis, quod nondum curavistis facere, de quo non modicum admiramur, quapropter nos, coacti super hoc, iterato vobis duximus rescribendum quatinus, sicut nobis in dicta summa pecunie per sacramentum ex parte dicti comitis tenemini et ipsius domini comitis anima obligatur nobis similiter et tenetur, tractare efficaciter debeatis ut dicta summa pecunie nobis in proximo in integrum persolvatur et ne ipsius pecunie solutio amplius decetero differatur, cum solutionis terminus, sicut scitis, jam diu sit elapsus ; non debetis enimvero, ut nobis videtur elucide, pati ullatinus quod tam illustris viri anima, sicut domini comitis Tholosani, pro tantilla summa pecunie de perjurio obligetur nec vos valeatis similiter de perjurio reprehendi ; hoc etiam taliter facientes quod vobis cedat ad honorem non modicum et nobis ad comodum et profectum et ut vobis teneamur ad gratiarum multimodas actiones. Et quicquid inde facere volueritis nobis per latorem presencium rescribatis. Datum VII° idibus martii, indictione VIIIIa.

L’alternance des deux registres n’est d’ailleurs pas laissée au hasard, et chacun a sa fonctionnalité et son efficacité : au registre épistolaire le soin de séduire, par des compliments, des protestations d’amitié ou de respect, des promesses de reconnaissance, le soin aussi d’exprimer les sentiments (« étonnement » assez convenu), bref le pathos ; au registre juridique, plus nettement dans la partie centrale, démonstrative, la tâche d’argumenter, de poser son bon droit, de menacer aussi, dans un registre d’ailleurs très spirituel (âme, parjure) : l’affaire est de mariage, de testament, de serment, tous engagements à sanction religieuse.

La rédaction se déroule selon le plan classique minimal de la composition épistolaire : adresse, suscription (avec des titulatures très diplomatiques et une antéposition de l’adresse qui dit le caractère a priori bienveillant du message), salut ; exposé (Cum…) narratif et démonstratif ; demande (Quapropter…) ; protestation finales ; date (pourtant typique, dans sa précision, d’une datation d’acte et non de lettre).