Introduction des cours Dossiers documentaires Bibliographies
1268, 30 mars. Lettres pontificales sur fil de chanvre
Notice   •   Fac-similé interactif   •   Texte et traduction•  Commentaire diplomatique
Dossier 41

Tout le texte au sens diplomatique (hors protocole initial et final) tient dans une seule phrase, de 139 mots, à la construction sophistiquée. On propose donc de suivre pas à pas les étapes de la construction grammaticale, qui permettront de proposer une traduction, dont la présentation juxtalinéaire est impossible.

La structure d’ensemble est assez facile à repérer. 1° Le participe accomodantes gouverne l’exposé introductif, qui résume la supplique adressée au pape ; 2° les verbes rogamus... hortamur donnent la nature du dispositif, une injonction faite à l’évêque de Paris, développée dans la proposition introduite par quatinus ; 3° la proposition finale ut... développe les conséquences et amène le point d’orgue :

Supplicationi qua dilecti filii magistri pauperes qui, in artibus adepti magisterii dignitatem, in theologica facultate student et in vico ad Portas ante palatium de Termis Parisius sub communi vita degunt, attenta instantia nos pulsarunt, benignum accomodantes auditum, fraternitatem tuam rogamus, et hortamur attente, quatinus magistris ipsis habendi oratorium in domo ipsa, in quo illi ex ipsis qui fuerint in sacerdotio constituti, aliis predictis magistris presentibus et audientibus, ac alii etiam ydonei capellani, quos ab ipsis magistris ad hoc requiri contigerit specialiter et vocari, cum opus fuerit, magistris eisdem divina officia celebrare possint, absque juris prejudicio alieni, ob nostram et apostolice Sedis reverentiam, licentiam quam habere postulant et affectant, si expedire videris, liberaliter largiaris, ut ex nostra intercessione, quam sibi efficaciter sperant prodesse, salubre suum in hoc propositum fuisse gaudeant adimpletum, et nos devotionem tuam dignis proinde laudibus prosequi debeamus.

La partie la plus complexe est formée de la longue proposition circonstancielle introduite par quatinus. On peut en suivre la construction sur l’original (cliquer ici ouvre une page supplémentaire présentant le schéma de la construction).

La construction peut aussi tirer parti du repérage des multiples emplois du cursus (cliquer ici ouvre une page supplémentaire présentant l'analyse du cursus), qui soulignent le plus souvent une césure (mineure) dans la construction et qui, de fait, concordent le plus souvent avec la ponctuation moderne.

Rassemblées, ces observations peuvent être mises en ordre dans un essai de découpage de la structure grammaticale :

Supplicationi qua dilecti filii magistri pauperes qui in artibus adepti magisterii dignitatem in theologica facultate student et in vico ad Portas ante palatium de Termis Parisius sub communi vita degunt attenta instantia nos pulsarunt benignum accomodantes auditum, fraternitatem tuam rogamus, et hortamur attente, quatinus magistris ipsis habendi oratorium in domo ipsa, in quo illi ex ipsis qui fuerint in sacerdotio constituti, aliis predictis magistris presentibus et audientibus, ac alii etiam ydonei capellani, quos ab ipsis magistris ad hoc requiri contigerit specialiter et vocari, cum opus fuerit, magistris eisdem divina officia celebrare possint, absque juris prejudicio alieni, ob nostram et apostolice Sedis reverentiam, licentiam quam habere postulant et affectant, si expedire videris, liberaliter largiaris, ut ex nostra intercessione, quam sibi efficaciter sperant prodesse, salubre suum in hoc propositum fuisse gaudeant adimpletum, et nos devotionem tuam dignis proinde laudibus prosequi debeamus.